Yazının başlığına bakınca ekonomi konusu aklınıza gelebilir. Ama değil. Ben ekonomist değilim. Ben öyle her konuda ahkam kesecek biri hiç değilim. Haddi mi de hakkımı da iyi bilirim. Tanım olarak örtük maliyet genellikle ekonomik sözcüklerle ifade edilse de bizim konumuz daha çok sosyal hayat olacak ve bu çerçevede bir tanımlama yoluna gideceğiz. Sosyal hayat derken elbette konu zaman zaman finansal alanlara da kayacak. Örneğin bir araç satın almak istiyorsunuz anahtar teslimi şu fiyat diyorlar ama siz o aracı alıp direksiyonuna oturup kontağı açtığınızda muhakkak size verilen fiyatın üzerinde bir maliyetle karşı karşıya kalıyorsunuz. Size anahtar teslimi şu fiyat olur diyen firma yalan söylemedi. Ama size yansıyan maliyetler firmanın size sunduğu hizmetlerin içerisinde yok. Ya da anahtar teslimi bir daire satın alacaksınız ve oturdunuz pazarlığa . anahtar teslimi bir daire satın aldınız ama verilen bir fiyatın üzerinde bir rakama ancak oturabilirsiniz o daireye. Çünkü görülmeyen , hesaba konulmayan maliyetler çıkacaktır karşınıza. Hani kullandığımız madeni paralar var , 1 lira 5 lira gibi. Bu madeni bir liranın maliyeti ne kadar biliyor musunuz. Bizim piyasa da 1 liralık iş yapmamız için bu parayı bastıran hazinemiz yaklaşık 4,5 lira harcıyor. Bir paranın ederinden çok maliyeti varsa ekonomik durumunu izah etmeye işte benim gücüm yetmiyor. Bizim hesaplayamadığımız , dikkatimizi çekmeyen , önemsemediğimiz, hatta umurumuzda bile olmayan bazı durumlar vardır ve bu durumlar hiçte göründüğü gibi değildir.

Yetişkin bir bireyin anne karnından başlayıp 20 yaşına kadar ki maliyetini hesaplasanız nasıl uçuk rakamlar çıkar karşınıza. Anne hamile iken başlıyor sağlık ve beslenme harcamaları , doğumundan ve eğitiminden devam ediyor hem ailenin hem devletin yaptığı harcamalar.

Sokakta gördüğünüz bir genç kız veya bir delikanlının sizin gözünüzde ki değeri sizin işinize yaradığı kadardır. Oysa o kişinin değeri sizin gördüğünüzün çok çok üzerindedir. Onun yetişmesinde , gelişmesinde sağlıklı ve bilinçli bir birey olmasında o kadar ciddi harcamalar yapıldı ki say say bitmez. Yani insanları sadece sayılarla ifade etmek pek mümkün değildir. O sadece seçim zamanlarında siyasi partilerin oy hesabında geçerlidir. Bir kişi bir oy hesabı yani.

Bir yetişmiş insanın ölümü , bir suç işleyip ceza evine atılması , vatandaşlıktan çıkarılması , gençlerin alkol ve uyuşturucu batağına saplanıp sağlıksız bir birey haline dönüşmesi örtük bir maliyettir. Sosyal devlet ilkesi gereği sağlıklı ve eğitimli bir toplum olmak zorundayız. Eğitimli ve üretken bir toplumun ekonomik açıdan fakirleşmesi ve sosyal açıdan zayıflaması mümkün değildir. Bir toplum ekonomik açıdan fakirleşiyorsa üretenden çok tüketen vardır. Sosyal açıdan çözülme varsa insanları bir birine bağlayan toplumsal değerler erozyona uğramış demektir.

Zamanında Trakya bölgesinde işim gereği gitmiş olduğum bir ilçede müteahhit bir arkadaşımla bir inşaat kalfasının tartışmasına tanık olmuştum. Tartışma bir anda alevlendi ve şiddete dönüştü. Karadenizli müteahhit arkadaşım tez canlı olduğu için hemen silahına sarıldı. Trakyalı kalfa arkadaşım da olayın ciddiyetinin farkında değil gayet rahat ve relaks. Az çok sözüm geçtiği için bizim müteahhit in belinden silahı aldım ve devreye ben girdim. Kalfaya kaç yaşında olduğunu sordum 25 dedi. Genç uzun boylu mavi gözlü yakışıklı bir delikanlı. Zaman kısıtlıydı fazla detaya girmeden mesajı vermem gerekiyordu ve ona dedim ki “ sen 25 yaşında bir delikanlı yetiştirmenin ne demek olduğunu biliyor musun kardeşim. Seni yetiştiren büyüten senin üzerinde umutları olan aileni de mi düşünmüyorsun “ dedim ve genç kalfa ne demek istediğimi anladı. Müteahhit arkadaşıma da ceza evine girdiğinde evde bakıma muhtaç engelli çocuğunun akıbetini düşünüp düşünmediğini sordum o da ona yetti. Çok şükür o olayı tatlıya bağladık. Ancak her vatandaşın bu bilinçte hareket etme zorunluluğu ve sorumluluğu bulunmaktadır.

Bir insanın yaşamına son vermesi devlet açısından daha az maliyetli olduğundan mıdır bilinmez ama bir cezası yok diye biliyorum. Bir kişi diğer bir kişiyi öldürüşe büyük suçtur ve cezası da çok ağırdır. Oysa ki intihar olayında da bir cinayet söz konusudur ve mutlaka fail yada faillerinin bulunması gerekir. Çünkü burada kişiyi ölüme götüren sebeplerin çok yönlü olarak araştırılıp ölüme sebebiyet suçundan tüm muhatapların cezalandırılması gerekir. O zaman bakalım insanlar sosyal ilişkilerinde ne kadar dikkatli davranıyor görürüz.

Sözün özü bu dünyada ve öbür alem dediğimiz ahiret hayatında mutlu olmak istiyorsak insana yapılan yatırımı gereksiz görmeyecek , yeri ve zamanı geldikçe de bu yatırımların geri dönüşü için gerekli yasal düzenlemeleri yapıp maliyet döngüsünü sürdürmeye devam edeceğiz. Yoksa toplumun çivisi çıkar ve örtük maliyetler ekonomik ve sosyal açıdan belimizi büker ve gitgide ekonomik bağımsızlığımızı kaybederiz devamında da siyasi özgürlüğümüz elden gider.

Neler yapılabilir ? Acil eylem planı ne olmalı ? Kısa ,orta ve uzun vadeli planlar nasıl olmalı?

Tarih öğretmeni Trafik Polisliği yapıyorsa .. Edebiyat Öğretmeni olması gereken biri pazarcılık yapıyorsa ve insanların sağlığıyla ilgilenmesi gereken kişi bu ülkenin imkanlarıyla yetişip Tıp Doktoru olup yurt dışına kaçıyorsa bu iş biraz zorlaşır. Bu örnekleri çoğaltmak mümkün. Doğru işe doğru kişiyi istihdam etmek önceliğimiz olmalı. Her yetişmiş kişinin bu devlete borcu olduğunun bilinmesi gerekir. Gerekirse bu devlete olan sorumluluklar yasal düzenlemelerle sağlanmalı. Bu konuda Osmanlı tımar sisteminde “çift bozan vergisi “ adı altında alınan bir ceza vergisi vardı. Çiftçi hiç sebepsiz toprağı ekmekten vaz geçip boş bıraktığında devlete ceza ödemek zorunda kalırdı. Alın size sosyal devlet. O döngü sağlanmalı. Üretim aksamamalı. Bizin çocukluğumuzda devlet tarafından verilen bir burs vardı. Bu bursu alanlar zorunlu doğu hizmetinde görev yapmak zorundaydılar. Bu ve benzeri uygulamalar örnek alınıp sosyal ve ekonomik döngü sağlanırsa örtük maliyetler düşecektir . Huzurlu ve sağlıklı bir toplum inşa etmenin en temel prensibi olmalı örtük maliyetleri ortadan kaldırmak. Yoksa en değerli kaynağımız olan insan kaynağı heba olup gider.