Mustafa Necati Bey’in Kastamonu’daki Çalışmaları

Cumhuriyetimizin 100. Yılında, Kuruluşta Kastamonu’nun Oynadığı Rolün Belgeleri V:

Kastamonu’nun yakın dönem tarihini, özellikle de Millî Mücadele, İstiklal Savaşı, Cumhuriyet’in kuruluşu, devrimler, ilk 50 yılın önemli olaylarını en iyi araştırıp yayımlayan tarih bilim insanlarının başında Dr. Mustafa Eski gelmektedir. Arap alfabesiyle okuma yazmayı kendi çabasıyla gayet iyi öğrenmesi dolayısıyla 1928 öncesi dönemin belgelerini, kitap, dergi ve gazete yazılarını görmüş, okumuş ve zengin bir arşiv oluşturmuştur. 100. yıl köşe yazısı dizimizde, bu yüzden sık sık onun bilimsel çalışmalarından söz ediyoruz, edeceğiz de...

                Dr. Mustafa Eski, akademik hayatına 1988-1990 yılları arasında Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Bölümünde “Mustafa Necati Bey’in Kastamonu’daki Genel Çalışmaları” konulu yüksek lisans tezini hazırlayıp “Bilim Uzmanı” unvanı almasıyla başlamıştı. Doktora tezi de Mustafa Necati Bey’in hayatı ve T.C.’ye hizmetleri üzerinedir (1995).

                Dr. Eski, Kastamonu Eğitim Yüksekokulu Müdürü iken, “1990 Bilgi Yılı” anısına yüksek lisans tezini kitap olarak yayımladı:

                Mustafa Eski; Mustafa Necati Bey’in Kastamonu’daki Çalışmaları, Ayyıldız Mat., Ankara 1990, 250 s. Kastamonu Eğitim Yüksekokulu Yayınları:4.

                Önce çok kısa Mustafa Necati Bey’in hayatından, Kastamonu’yla ilgisinden söz etmek istiyoruz. 1894 yılında İzmir’de doğdu. Ailesi, Türkistan’dan gelip Darende’ye yerleşmiş Ahmet Han soyundandır. İzmir’de Gayret Mektebi, Burhânü’l Maarif ve İzmir İdadisini bitirdi (1909). Kısa bir süre gazetecilik ve öğretmenlik yaptıktan sonra İstanbul’a gidip Hukuk Mektebinde yükseköğrenimini tamamladı (1914). İzmir’de avukatlık, öğretmenlik yaptı. Mondros Mütarekesi’nden sonra halka direniş ruhu aşılamaya çalıştı. Kurtuluş Savaşı’nın başında İzmir ve Balıkesir’de silahlı direnişe katıldı. Balıkesir’de Vasıf Çınar’la İzmir’e Doğru gazetesini çıkardı (1919-1920). I.TBMM’de Saruhan Milletvekili olarak yer aldı. Sivas, Kastamonu ve Amasya İstiklal Mahkemelerinde üyelik ve başkanlık yaptı. 1923 ve 1927 seçimlerinde İzmir’den milletvekili seçildi. Mübadele, İmar ve İskân, Adliye Bakanlıklarının ardından 1925’te Maarif Vekilliğine/Bakanlığına getirildi. Öldüğü 1929 yılına kadar Maarif/Millî Eğitim Bakanlığında çok önemli hizmetlerde bulundu. Harf devriminin uygulanmasını sağladı. 1 Ocak 1929 tarihinde, çok genç bir yaşta geçirdiği apandist krizi sonucu hayata veda etti. Ailesi, 1934 Soyadı Kanunu’nda Uğural soyadını aldı. Kastamonu’nun fahri hemşehrisiydi (1922).

                Mustafa Necati Bey, Kastamonu’ya iki defa geldi. İstiklâl Savaşı yıllarında TBMM’nin görevlendirmesiyle 18 Ağustos 1921-24Ağustos 1922 tarihleri arasında Kastamonu İstiklâl Mahkemesi Reisliği/Başkanlığı yaptı. İlçeleri dolaştı. Şehirde İstiklâl Savaşı’nın olaylarını bizzat yaşadı. Gazetelerde yazdı. Konferanslar verdi. Millî Mücadeleyi destekleyen kuruluşları, dernekleri ziyaret etti. Mahkemenin verdiği kararlarda âdil davrandığı duygusunu halkta yaratmayı başardı. Şehrimize ikinci gelişi ise Maarif Vekilliği sırasındadır (4-6 Temmuz 1928). Bu ziyareti sırasında İnebolu’da, Kastamonu Belediyesinde halka, Muallim Mektebi ve Kastamonu Lisesinde de öğretmen ve öğrencilere hitaben birer konuşma yapmıştı.

                Kitabın uzun Ön Söz’ünden birkaç paragrafın altını çizmek zorundayız:

“Araştırmamızda Mustafa Necati Bey’in Kastamonu’ya gelişine kadar olan dönem hakkında kısa bir bilgi verdik. Daha sonra İstiklal Mahkemelerinin kuruluşuna değindik. Mustafa Necati Bey’in gelişi ve şehirdeki çalışmalarını tanıttık. Onun meydan konuşmalarını, ziyaretlerini, kişi ve kuruluşlarla olan ilişkilerini ayrıntılı bir biçimde inceledik. Bu ara Millî Mücadele ve Kastamonu çevresiyle ilgili gazete ve dergilerde çıkan yazıların kısa bir değerlendirmesini yaptık.

Mustafa Necati Bey, Kastamonu’da bulunduğu bir yıl zarfında belediye seçimlerinden başlayarak derneklerin çalışmalarına varıncaya kadar şehrin sosyal, kültürel ve ekonomik yönden bütün meseleleriyle çok yakından ilgilenmiştir. Şehitlerin geride bıraktıkları dul eşleri, yetim çocukları, kimsesiz aileler Mustafa Necati Bey’i çok meşgul etmiştir. Kıt imkânlar içersinde, onların yaralarını sarmış, dertlerine çare aramıştır.”

Kitap bir Giriş’le VII Bölüm; Sonuç, Bibliyografya, Ekler ve Fotoğraflar’dan oluşmakta.

Giriş bölümünde; “Mondros Mütarekesi’nde (30 Ekim 1918), Mustafa Necati Bey’in Kastamonu’ya geldiği 18 Ağustos 1921 tarihine kadar Kastamonu’da Millî Mücadele Faaliyetleri” başlığı altında ilde Müdafaa-i Hukuk Teşkilatının kurulması, önemli mitingler, Açıksöz’ün yayımlanması, TBMM’ye mebus seçilesi gibi önemli tarhî olaylar anlatılmaktadır. Giriş’in son bölümünde Mustafa Necati Bey’in Kastamonu’ya geldiği tarihe kadarki hayatı ve çalışmaları hakkında bilgi verilmiştir.

Bölümlerin ana başlıkları ve bazı alt başlıkları ise şöyledir:

I.Bölüm: İstiklal Mahkemelerinin Kuruluşu

Kastamonu İstiklal Mahkemesi ve çalışmaları, kararları

II.Bölüm: Mustafa Necati Bey ve Açıksöz Gazetesi

III.Bölüm: Mustafa Necati Bey’in Kamu Kuruluşları ve Derneklerle Münasebeti

IV.Bölüm: Mustafa Necati Bey’in Kastamonu ve İlçelerinde Yaptığı Konuşmalar

V.Bölüm: Mustafa Necati Bey’in Gezileri, Heyetlerle Temasları ve Mahallî İdarelerle Münasebetleri

VI.Bölüm: Mustafa Necati Bey’in Kastamonu Çevresi ve Millî Mücadele’yle İlgili Çeşitli Yerlerde Yayımlanan Anıları ve Makaleleri (12 yazı)

VII.Bölüm: Mustafa Necati Bey’in 1928 Yılında İnebolu ve Kastamonu’yu Ziyareti Esnasında Yaptığı Konuşmalar (4 Konuşma)

Mustafa Necati Bey’in Kastamonu’da yaşadığı bir yıl, Sakarya Meydan Savaşı sırasında Tekâlif-i Milliye ve Büyük Taarruz’a hazırlık günleridir. İstiklal Yolu’nun vızır vızır çalıştığı dönemdir. Bu bakımdan, Açıksöz’deki yazılarının ve tamamı yayımlanan konuşmalarının Kastamonu’nun Cumhuriyet’in kuruluşundaki rolünü açıklama açısından büyük değeri vardır.

Dr. Mustafa Eski’nin yüksek lisans tezinin yanı sıra doktora tezi de Ankara’daki AYK Atatürk Araştırma Merkezince yayımlanmıştır:

Mustafa Eski; Cumhuriyet Döneminde Bir Devlet Adamı: Mustafa Necati, Ankara 1999, 280 s.

Dr. Mustafa Eski’nin bu çalışmalarından sonra bir başka Kastamonulu bilim insanının, Prof.Dr. Eyüp Akman’ın da Açıksöz Gazetesine Göre Kastamonu İstiklal Mahkemeleri (Ankara 2005) adlı bir kitabı bulunmakta. Bu kitap da belgesel bir çalışmadır.

Dr. Mustafa Eski’ye eski, yeni teşekkür ve tebriklerimizi sunarken Mustafa Necati Bey’i rahmetle, saygıyla anıyoruz...