İLİ KASTAMONU
İLÇESİ MEREKEZ
YERİ DEVECİLER MAHALLESİ
Deveciler Camisi ve Deveci Sultan Türbesinin batı kısmındaki bahçe içerisinde üç mezar vardır. Bu mezarlardan bir tanesinde Toma Hatun yatmaktadır. Diğer iki mezarın kimlere ait olduğu belli değildir.
Toma Hatun her ne kadar Deveciler Camisini yaptıran bir hayır sahibi olarak cami kitabesinde yazılan hanım olarak belirtilmiş ise de bu bilgi doğru değildir. Buradaki Deveciler türbesi yani Yusuf Horasani türbesi Hüsameddin Çoban Bey zamanında yapılmış olup türbe içinde oniki ahşap sanduka vardır.
Toma Hatunun mezarı ise bu türbenin hemen dış kenarındadır. Toma Hatun miladi1320 yılında hem bu türbeyi hem de caminin onarımını yaptıran bir hayır sahibidir. Bu yıllarda ise Şemseddin Yaman Candar Beyin oğlu Süleyman Paşanın Kastamonu da hüküm sürdüğü dönemdir.
Toma Hatun ayrıca Caminin batı tarafına bir tuvalet bir de üç gözlü çeşme de yaptırmıştır. Kırk Çeşme den üç çeşmenin suyunu birleştirerek bu çeşmeye taşımış ve üç musluktan bu suları akıtmıştır. Üç musluğun her birisinden akan suyun eskiden tadı ve soğukluğunun farklı olduğu anlatılmaktadır. Günümüzde şehir şebekesi suyu akmaktadır.
Toma Hatun Cami ve türbenin bakım ve giderlerini karşılamak için araziler vakfetmiştir. Kastamonu Merkez terzi köyü, Merkez Elyakut köyü, Azdavay Tomra ak köyü, Azdavay Sakaröküz köyü ve Azdavay Takaslılar köyü, Pınarbaşı Drahna, Çöme, Ayahna, Yamanlar köyleri ile Mirahor köylerindeki arazilerin gelirleri ile Kastamonu Civarlarında Terzi köyü aşağısında bir değirmen, Azdavay’da Alim Ağa Değirmeni ve Suğla’da bir değirmenin gelirlerini de hayratları için vakfetmiştir. Azdavay yakınlarında yığma taş yapılı bir cami de yaptırdığı rivayet edilmektedir.
Toma Hatun Candaroğullarından Şemseddin Yaman Candar Beyin kızı ve Candaroğlu Süleymen Paşanın da Kız kardeşidir. Çobanoğullarının son dönemlerinde bir alim ve bilge zat ile babası tarafından evlendirilen bir hatun olduğu anlatılmaktadır. Ancak bu Alim ve Bilge kişinin kim olduğu konusunda henüz bir bilgiye ulaşılamamıştır.
Kısaca Toma Hatun Deveciler camisini yaptıran değil onarımını ve eklentilerini yaptıran hayır sahibi bir hatundur. Diğer konuları araştırıp yazmak tarihçilere düşse de ben burada halkın anlattıklarının doğruluk payı olduğuna inananlardanım. Gerek Yusuf Horasani Türbesinden gerekse türbe içindeki on iki ahşap Sanduka altında yatan ve isimleri bilinen Kadem Efendi, Elyakut Hoca ve Miralay Ali Paşa ile Deveci Sultan yani Yusuf Horasaniden hem Karabük BRTV VE Kanal 7 ye belgesel çekimlerinde bahsetmiştim. Ayrıca Kastamonu Kalesinin Fethini bu kanallara ve TRT kanalına anlatırken de Yusuf Horasaniden bahsetmiştim. Ayrıca Maşat Yakası ile ilgili de iki sayfalık bir yazıyı Şehit Aileleri Derneği yöneticilerine vermiştim. Televizyonlarda anlattığım ve çeşitli konferans panel ve toplantılarda yaptığım konuşmalar ile İlim İrfan Sofrası sohbetlerinde anlattığım konular ve Kastamonu Valilik oluru ile Kastamonu merkezde orta okul ve liselerde toplam elli Sekiz adet sunumda anlattığım konuları ayrı bir kitapta toplamak isteğim halen devam etmekte olup özellikle Yusuf Horasaniden geniş olarak bu çalışmamda bahsetmeyi düşünüyorum. Burada kısaca Kastamonu’nun fethinin önemli gönül sultanı Yusuf Horasani Yani Deveci Sultandan kısaca bahsetmeden geçmek istemedim. Bu zat hakkında hem halkın anlattığı hikayeler ve hem de tarihi bilgi ve belgeler bir ölçüde birbirlerini doğrular niteliktedir.
Kısaca Kastamonu henüz Bizans dan alınmadan önce Kastamonu’ya gelip yerleşmiş ve elindeki servetinin tamamını O yıllarda geçimlerini ocaklarda Hadidcilik, Nuhascılık ve menenemmcilik işleri ile uğraşan hem ziraat, hem ticaret hem de savaş araç gereçleri yapan Maşat Türklerine Savaş araç gereçleri yaptırarak harcadığı bilinen Yusuf Horasani ile Deveciler Camisini ihya eden Toma Hatununu ruhu şad mekanı cennet olsun.
