Parkinson rahatsızlığımız sebebiyle yazı hayatımızın mecburi sona erdiğini duyurduğumuz 1 Ocak 2024 tarihinden bu yana, basılmasını yıllardır beklediğimiz bazı kitaplar, inadına gibi önümüze gelmiyor mu? Tabii öncelikle çok seviniyoruz bir Kastamonulu olarak. Sonra da üzülüyoruz. Okuyup inceleyip eskisi gibi özene bezene bir değerlendirme yazısı yazamayacağımız için. Bu çerçevede, mecburi (ben ölümüne diyorum) değerlendirme yazdığım Dr. Süleyman Şenel, Mustafa Bektaşoğlu’nun yeni kitapları ile Geçmişten Geleceğe İnebolu kitaplarının yazılarını hatırlayalım. Derken önümüze yeni bir kitap daha geldi. Haydi yazma bakalım?
Ufuk Tidim; Bir Kastamonu Müellifi: Talat Mümtaz Yaman/Hayatı, Eserleri ve Yazıları, İstanbul, Aralık 2023, 360 s. Servi Yayınları.
Talat Mümtaz Yaman (1907-1975); Kastamonu dil, tarih, kültür araştırmalarıyla eğitim tarihinde ayrıca il ekonomisinde büyük hizmetleri olan bir şahsiyetti. Araç Öküzören/İkizviran köyü kökenli bir ailenin oğlu olup Kastamonu Sultanisi ve Darülmualliminde (Erkek Öğretmen Okulu) okumuş, 1936 yılına kadar ilkokul öğretmenliği, başöğretmenliğinden sonra DTCF Tarih Bölümünü bitirip ilimizde Sanat Okulunda öğretmenlik (1940-1941) yaptı. Başarılı çalışmaları dolayısıyla Diyarbakır, Hatay ve Zonguldak illerinde Millî Eğitim Müdürlüğü (1941-1949) görevinde bulundu. Kendi isteğiyle Kastamonu Lisesi Müdürlüğüne atandı (1949). 1950’de iktidarın değişmesi üzerine Afyonkarahisar Lisesi öğretmenliğine tayin edilince istifa edip ticarete atıldı. İki oğluyla Kastamonu ve İstanbul’da Koç Topluluğunun ürettiği ürünleri pazarlayarak ekonomi alanında da başarılı oldu. Eşi Beden Eğitimi Öğretmeni Emine Salbaşoğlu Yaman Kastamonu Lisesinde 1929-1939 yılları arasında öğretmenlik yaptı. Karı koca Sepetçioğlu’nu en iyi oynayanlar olarak ün salmışlardı. Kastamonu Abdurrahmanpaşa Lisesinin 90. Kuruluş Yıl Dönümü Töreni’nde kalp krizi geçirip 26 Nisan 1975 tarihinde vefat etti. Mezarı Kastamonu Merkez Suluceviz Mezarlığı’ndadır. Yazarın tespitine göre 6 kitap, 8 dergide 26 ve 8 gazetede 114 olmak üzere 150 yazısı yayımlanmıştır.
Bu yazının amacı, Talat Mümtaz Yaman’ın hayatını, hizmetlerini anlatmak değil, Ufuk Tidim’in Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Bilim Uzmanı ünvanını aldığı tezinden yola çıkarak hazırlayıp yayımladığı kitabı değerlendirmek olduğundan hayatı, çalışmalarını, kitaptan ve bizim bazı yazılarımızdan okumanızı tavsiye edeceğiz:
Nail Tan; “Yitirdiklerimiz: Talât Mümtaz Yaman”, TFAY-1975, Ankara 1976, s.207-208. KB MİFAD Yayını.
Nail Tan-Özdemir Tan; Gurur Kaynağımız Kastamonulular I-X: Talat Mümtaz Yaman, Talat Mümtaz Yaman Ailesi, Piraye Yaman Antika Maddeleri, Ankara 2004-2015.
Nail Tan: “Nahid Sırrı Örik ve Talat Mümtaz Yaman”, Kastamonu, 23 Mayıs 2019, s.2.
Ufuk Tidim’in büyük emek ürünü (sadece gazetelerdeki yazılarını arayıp bulmak dahi büyük iştir) kitaplarının Ön Söz’ünü okuyarak işe başladığımızda okuyucuya aktarmamız gereken birçok bölüm olduğunu görüp arka kapaktaki kısa tanıtımla yetinmeye razı olduk:
“Talat Mümtaz Yaman, öğretmenlik mesleğinin yanında, araştırmacı, yazar, gazeteci, muhabir, halk kültürü derlemecisi, seyyah, iş adamı gibi farklı özelliklere sahip çok yönlü bir kişiliktir. 2.000 ciltten oluşan şahsi bir kütüphaneye sahip (1943’te Kastamonu’daki evinde yanmıştır), ilme ve okumaya büyük önem veren bir insandır. Okumakla kalmamış, kendisi de araştırıp yazmıştır. Kültür ve tarih alanında eserler vermiş, gazete ve dergilerde çok sayıda yazısı yayımlanmıştır.
Bu çalışma, Talat Mümtaz Yaman hakkında bilgi vermesinin yanında onun tarih, kültür ve döneminin güncel konuları hakkındaki yazılarının toplu hâlde aktarılması yönüyle de önemli bir çalışmadır. Bu yönüyle Türk kültürü ve özellikle de Kastamonu kültür ve tarihi hakkında büyük bir birikimi aktarmaktadır.”
Kitap, beş bölümden oluşmaktadır:
I.Bölüm: Talat Mümtaz Yaman ve Ailesi
II.Bölüm: Talat Mümtaz Yaman’ın Eserleri (6 kitap)
III.Bölüm: Talat Mümtaz Yaman’ın Dergi Yazıları
1. HBH Mecmuası Yazıları (11 yazı)
2. Karacadağ Dergisi Yazıları (1 yazı)
3. Konya Dergisi Yazıları (1 yazı)
4. Millî Mecmua Yazıları (1 yazı)
5. Tarih Vesikaları Dergisi Yazıları (4 yazı)
6. Türk Hukuk Tarihi Dergisi Yazıları (1 yazı)
7. Ülkü Dergisi Yazıları (1 yazı)
8. Varlık Dergisi Yazıları (6 yazı)
IV.Bölüm: Ulusal ve Yerel Gazete Yazıları
1. Akşam Gazetesi Yazıları (23 yazı)
2. Hâkimiyet-i Millîye Gazetesi Yazıları (7 yazı)
3. Ulus Gazetesi Yazıları (3 yazı)
4. Vakit Gazetesi Yazıları (44 yazı)
5. Açıksöz Gazetesi Yazıları (4 yazı)
6. Doğruluk Gazetesi Yazıları (29 yazı)
7. Kastamonu Gazetesi Yazıları (5 yazı)
8. Diyarbakır İçkale Gazetesi Yazıları (1 yazı)
Kitap, Kaynaklar, Fotoğraflar ve Diğer Ekler, Dizin ve Notlar ile sona ermekte. Torun Elif Yaman fotoğraf ve belge yardımı konusunda üzerine düşen görevi yapmış.
KTB’deki görevimiz dolayısıyla öncelikle rahmetlinin halk kültürü alanındaki kitap ve yazıları dikkatimizi çekmişti. Bibliyografyalarda yer alan bir makalesinin aslını aramış ama bulamamıştık:
Talât Mümtaz; “Sepetçioğlı Raksı Nasıl Oynanır?” Hilâl-i Ahmar Gazetesi, İstanbul, 1 Haziran 1923. [1928 veya 1929 olmalıdır.]
Kastamonu kültür tarihi için çok önemli bu yazı Ufuk Tidim’in değerli araştırmasında da ne yazık ki yer almıyor. Hilâl-i Ahmer taranmamış. Başka yazıları da olabilir. Tidim’in kitabı, aradığımız bu yazıyla ilgili gerçeği her yönüyle açıkladı. Ünlü müzikolog, halk müziği ve oyunları uzmanı Mahmut Ragıp Gazimihal (1900-1961), 1929-1961 yılları arasında Türk Halk Oyunları Kataloğu adlı ansiklopedik bir eser yazmış, bastıramadan ölmüştü. KB MİFAD arşivine mirasçısından satın alınan eseri Uzman Ahmet Çakır’la baskıya hazırlamış, 1991-1999 yılları arasında da KTB HAGEM’ce üç cilt hâlinde yayımlanmıştı. Eserin, II. Ciltteki Sepetçioğlu maddesini dikkatle okuyunca gördük ki, Talat Mümtaz Bey’in Hilâl-i Ahmer’deki söz konusu yazısının tamamına yakını yayımlanmış. Yine de, yazının aslının taranmışını, fotoğrafını görmeden içimiz rahat etmeyecek. Bu olay, başka bir gerçeğe daha ışık tuttu.
Yaman’ın ilk gazete yazısı Açıksöz’deki (26 Haziran 1928) “İstanbul Mektubu”dur. İlk dergi yazısı ise Millî Mecmua’daki (C 10, S 111, 6/1928) “Anadolu Raksları”dır. MEB ve Emekli Sandığındaki Tidim’in yayımladığı Hizmet Cetveli’ne göre 1928-1929 öğretim yıllarında Daday’da ilkokul öğretmenidir. 1925 yılında evlendiği öğretmen Salbaşoğlu Emine Hanım’la 1928-1929 ders yılında İstanbul Çapa’daki İsveç Jimnastiğini esas alan Beden Terbiyesi Kursuna katılıp 1929 Haziran sonunda bitirip Beden Eğitimi dersi verme hakkına sahip olurlar. Bu kurs sırasında Sepetçioğlu Zeybeğini İstanbul’a tanıtırlar. Oğlu Yavuz Yaman, İstanbul’da Odeon firmasına Sepetçioğlu Zeybeği plağı yaptıklarını 2008 yılındaki mektubunda yazmıştı. İstanbul basınını tanırlar. Talat Bey’in ilk dergi ve gazete yazıları yayımlanır. Kurs sonrası Emine Hanım Kastamonu Lisesine Talat Bey de Abdulhakhamit İlkokuluna öğretmen atanırlar (1929).
Bilindiği gibi hiçbir kitap eksiksiz ve yanlışsız basılmaz. Yazarlar, yeni baskılarda eksiklikleri tamamlamaya çalışırlar. Bu kitabın da mutalaka yeni baskıları yapılacaktır. İkinci baskı için, bu sebeple bazı önerilerde bulunabiliriz. Öncelikle Sepetçioğlu Zeybeği yazısı eklenmeli. 1941 yılında Talat Bey’in daveti üzerine Kastamonu’ya gelen Kastamonu Seyahatnamesi’ni yazan Nahid Sırrı Örik’in Yaman ailesi anılarına değinilmeli. Özgeçmiş ve hizmet cetvelindeki Hicrî 1330’lu 40’lı tarihlerin Rumî olduğuna dair bir şüphe taşıyorum. Arşivdeki belgede H. var, her zaman doğru değildir. Son asır Osmanlı resmî yazışmalarında dinî yayınlar dışında Rumî Takvim kullanılıyordu yaygın olarak. Hizmet cetvelindeki ilk görev yeri Miladi tarihinden de emin değilim. 1339 (1923) sanki 1939 yazılmıştır gibi. Diğer yandan kütüphanesinin yanma tarihi hem 8 Kasım 1943 hem de Yılbaşı balosu olarak gösterilmiştir. Kaynaklarda yazılanları irdelemek yazarların temel hakkıdır.
Ailenin diplomalarına, vukuatlı nüfus bilgilerine ulaşılsaydı gerçek ortaya çıkardı. Bildiği diller (İng.Fr.Alm.) konusundaki bilginin de (sanıyorum Ozanoğlu’ndan) çok abartılı olduğuna inanıyorum. Yazar da şüphesini belirtmiştir zaten.
Ufuk Tidim’e bu geniş, değerli araştırmasından dolayı ne kadar teşekkür etsek az. Talat Mümtaz Yaman’ı sağlığında birkaç defa görme bahtiyarlığına erişmiş bir kişiyim. Kendisini, eşini, rahmetli oğullarını saygıyla anıyoruz.
